در این مقاله می‌خواهیم در مورد مفعول باواسطه داتیو صحبت کنیم. طبق آنچه در مباحث پیش گفتین، فعل در جمله نیاز به فاعل یا نهاد دارد. به جملات زیر دقت کنید:
Der Student kommt.
دانشجو می‌آید.
Wir arbeiten zu Hause.
ما در خانه کار می‌کنیم.
Die Universität ist ziemlich weit.
دانشگاه تقریبا دور است.
تعداد زیادی از افعال، علاوه بر فاعل به مفعول هم نیاز دارند. به طور مثال در جملات بالا، Der Student, wir, die Universität فاعل های جمله بودند. از آنچه راجع به مفعول Akk. گفتیم چیزی خاطر دارید؟ به ساختمان جملات زیر دقت کنید:
1
Mein Freund zeigt den Hausschlüssel.
دوست من کلید خانه را نشان میدهد.
2
Er will einen Brief schreiben.
او می‌خواهد نامه ای بنویسد.
3
Sie möchte das Buch kaufen.
او می‌خواهد این کتاب را بخرد.
4
Der Lehrer erklärt die Wörter nicht.
آقا معلم این لغات را توضیح نمیدهد.
جملات بالا علاوه بر مفعول آکوزاتیو می‌توانند مفعول دیگری هم داشته باشند. همانطور که دیدید در جمله ی اول den Hausschlüssel مفعول آکوزاتیو است و با ترجمه “دوست من کلید خانه را نشان میدهد”. این سوال نیز میتواند مطرح شود که “او کلید را به چه کسی نشان میدهد؟” و پاسخ میتواند این باشد: “به دربان”
در جمله ی دوم: “او می‌خواهد نامه ای بنویسد.” می‌توانیم بپرسیم: “او به چه کسی می‌خواهد نامه بنویسد؟” و در جواب بشنویم: “به دخترش”
در جمله ی سوم: “او می‌خواهد این کتاب را بخرد.” ممکن است پرسیده شود: “برای چه کسی؟” و جواب این باشد: “برای برادرش.”
در جمله ی چهارم: “معلم این لغات را توضیح نمیدهد.” پرسش این است که: “معلم این لغات را برای چه کسانی توضیح نمیدهد؟” و جواب این باشد که: “برای شاگردان.”
این گونه مفعول (که در فارسی باواسطه نامیده میشود)، مفعول “Dativ” نام دارد؛ که گاهی برای سهولت در یادگیری آن را با “به” و “برای” مقایسه میکنند که البته معیار درستی برای تشخیص نیست.
گفتیم که در مفعول Akk حرف تعریف اسم مذکر صرف شده و تغییر می یابد. یعنی فقط “der” به “den” تبدیل میشود، ولی در حالت “Dat” محدوده ی تغییرات وسیع تر است. به جدول های زیر دقت کنید:
| No. | Akk. | Dat. | |
| M. | Der. | Den. | Dem. |
| F. | Die. | Die. | Der |
| N. | Das. | Das. | Dem |
| Pl. | Die. | Die. | Den |
جدول حرف تعریف نامعین (Unbestimmte Artikel)
| No. | Akk. | Dat. | |
| M. | Ein. | Einen. | Einem |
| F. | Eine. | Eine. | Einer |
| N. | Ein. | Ein. | Einem |
| Pl. | _. | _. | _ |
| No. | Akk. | Dat. | |
| M. | Kein. | Keinen. | Keinem |
| F. | Keine. | Keine. | Keiner |
| N. | Kein. | Kein. | Keinem |
| Pl. | Keine. | Keine. | Keinen |
توجه به دو نکته دستوری:
در حالت Dat جمع بعد از keinen علامت به اضافه ی N می‌توانیم در جدول بگذاریم به این صورت:
Keinen + n
که این “n” گویای آن است که در این وضعیت، نه تنها حرف تعریف تغییر می‌کند، بلکه یک n هم به آخر اسم افزوده میشود، ولی اگر اسم در جمع “n” داشته باشد، دیگر نیازی به افزودن آن نیست.
ضمیر استفهام “wer?” در حالت Akk تبدیل به “wen” و در حالت Dat به “wem” تبدیل میشود، ولی ضمیر پرسشی was حالت Dat ندارد. این مثال ها را ببینید:
Mein Freund zeigt den Hausschlüssel.
دوست من کلید خانه را نشان میدهد.
Wem zeigt er den Schlüssel?
او کلید خانه را به چه کسی نشان میدهد؟
Er zeigt dem Portier den Schlüssel.
او کلید را به دربان نشان میدهد.
Er will einen Brief schreiben.
او می‌خواهد نامه ای بنویسد.
Wem will er einen Brief schreiben?
او می‌خواهد برای چه کسی نامه ای بنویسد؟
Er will seiner Schwester einen Brief schreiben.
او می‌خواهد برای خواهرش نامه بنویسد.
Sie möchte das Buch kaufen.
او می‌خواهد این کتاب را بخرد.
Wem möchte sie das Buch Kaufen?
او برای چه کسی می‌خواهد این کتاب را بخرد؟
Sie möchte unserem Bruder das Buch kaufen.
او می‌خواهد این کتاب را برای برادرمان بخرد.
Der Lehrer erklärt die Wörter nicht.
معلم این لغات را توضیح نمیدهد.
Wem erklärt der Lehrer die Wörter nicht?
معلم برای چه کسی این لغات را توضیح نمیدهد؟
Der Lehrer erklärt den Schülern die Wörter nicht.
معلم این لغات را برای شاگردان توضیح نمیدهد.
نکاتی درباره فعل danken (تشکر کردن):
فعل danken نمونه ی خوبی برای توضیح دادن مفعول Dat است. قبلا در مورد مفعول Akk مطالبی را بیان کردیم و گفتیم که نقش بعضی از افعال آلمانی از نظر دستوری با مفعول فارسی آن مطابقت ندارد. یعنی اگر بخواهیم با استفاده از معنای فارسی به وضعیت مفعول پی ببریم، قطعا به اشتباه می‌افتیم. برای اثبات این مطلب، فعل fragen را مطرح کردیم. اکنون به نمونه های دیگر می‌پردازیم:
- grüßen (+A) (سلام رساندن (به))
- begrüßen (+ A) (خوش آمد گفتن (به))
- anrufen (+A) (تلفن کردن (به))
- erreichen (+A) (رسیدن (به))
فعل “danken “(+Dat) به معنای تشکر کردن:
Ich danke meinem Freund für das Buch.
من از دوستم به خاطر کتاب تشکر میکنم.
بهترین راه برای تشخیص صحیح مفعول ها این است که هر فعل را با نوع مفعولش یاد بگیریم:
در ادامه لیستی از افعال پرکاربرد با مفعول داتیو و آکوزاتیو را برایتان می‌آوریم:
anbieten + A + D
تعارف کردن چیزی را/به کسی
antworten + A + D
جواب دادن
bestsellen + A + D
سفارش دادن
diktieren + A + D
دیکته کردن، دیکته گفتن
erklären + A + D
توضیح دادن
geben (er gibt) + A + D
تقدیم کردن، دادن
gehören + D
تعلق داشتن
helfen (er hilft) + D
کمک کردن
Kaufen + A + D
خریدن
kochen + A + D
پختن
nehmen + A (+D)
برداشتن، گرفتن
öffnen + A + D
باز کردن
sagen + A + D
گفتن
schaden + D
ضرر زدن، صدمه زدن
schicken + A + D
فرستادن
schreiben + A + D
نوشتن
wünschen + A + D
آرزو کردن
zeigen + A + D
نشان دادن
در اینجا این مقاله نیز به پایان می‌رسد، برای دانستن ضمایر فاعلی در حالت داتیو به مقاله ی مربوطه مراجعه شود. اگر سوالی پیش آمد میتوانید در بخش نظرات بنویسید تا پاسخ دهیم. برای شرکت در کلاس های آموزش زبان آلمانی فرالن، کافیست به صفحه این زبان در سایت مراجعه کنید و فرم ثبت نام را پر کنید.
